KRONIKI POGRANICZA

Śmiało można powiedzieć, że dla komiksu festiwal w Angoulême jest tym, czym dla kina festiwal filmowy w Cannes. Dlatego też przyznawane tam nagrody nie są tylko kolejnym wyróżnieniem jakich wiele w świecie, w którym królują wszelakiej maści rankingi, ale naprawdę znaczącym wyróżnieniem. Po co o tym piszę, chyba łatwo się domyślić. „Kroniki Jerozolimskie” otrzymały w Angoulême nagrodę za najlepszy album roku i trzeba przyznać, że całkowicie zasłużenie.

Guy Delisle, twórca komiksowy, przeprowadza się wraz z żoną i synem do Jerozolimy, gdzie małżonka obejmuje posadę w MSF w Gazie. Zamieszkują razem w tak zwanej „wschodniej” części Jerozolimy, arabskiej wiosce przyłączonej w 1967 roku w wyniku wojny, z każdym dniem coraz bardziej odkrywając w jak przepełnionym paradoksami pograniczu przyszło im żyć. Według tutejszego rządu są w Izraelu, według międzynarodowego prawa nieuznającego przyłączenia, znajdują się na zachodnim brzegu Jordanu. Sytuacje prawne i polityczne zderzają się, wykluczając wzajemnie. Ale kraj podzielony jest także wewnętrznie pomiędzy trzy religie – judaizm, chrześcijaństwo i islam. W efekcie wszystko staje się uzależnione od wyznawanej wiary – od dat otwarcia sklepów i sprzedawanych w nich produktów, po środki transportu, które krążą z omijaniem konkretnych miejsc, zmuszając do korzystania z różnych ich rodzajów przynależących do odmiennych stron. Guy spędza w Jerozolimie półtora roku, patrząc, obserwując i chłonąc specyfikę rozdartego świata, którą pieczołowicie odtwarza na łamach ponad trzystustronicowego komiksu…

A jak przy tym znakomicie to robi! „Kroniki Jerozolmiskie” to nie kolejne ciężkie dzieło rozliczeniowe, atakujące odbiorcę traumatycznymi doświadczeniami i szokiem, a lekka, ciekawa i często zabawna relacja człowieka, który stanął oko w oko z kulturą, która była mu obca. Opuścił swój dom, zamieszkał w niebezpiecznym regionie i każdego dnia poznawał, jak należy tutaj żyć, czego się bać, gdzie co kupić, jak załatwić sprawy, czego unikać i czym różnią się poszczególne tradycje. Półtora roku spędzone w Izraelu (a może bardziej adekwatnie, bo międzynarodowo „Izraelu”) uświadamia mu wiele rzeczy i wiele w nim zmienia, na zawsze pozostając już we wspomnieniach.

Czytelnik natomiast ma okazję przeczytać relację z pierwszej ręki, która zaprezentuje mu świat z jednej strony skrajnie nam odległy, a z drugiej zadziwiająco bliski. Relację pełną ciekawostek (potraficie wyobrazić sobie jarmułkę Spider-Man albo Smiley?), humoru, nuty szoku i całej gamy emocji, z których najmocniej wybija się niepewność przed tym, co za chwilę nastąpi. Lęk przed byciem aresztowanym albo zabitym. Obawy przed zamachami czy stanięciem po niewłaściwej stronie barykady tylko dlatego, że w niewłaściwym sklepie kupiło się niewłaściwe produkty spożywcze. A mimo wszystko da się tam żyć i da się też radować, choćby drobiazgami. Nawet jeśli pochodzi się z zupełnie innych kręgów kulturowych.

Dlatego też polecam gorąco wznowienie „Kronik Jerozolimskich”. Piękny to album, prosto narysowany, a jednak wspaniale oddający charakter i klimat miejsca, lekko napisany, a przepełniony wagą należytą tematowi oraz zachwycająco prawdziwy. Album z najwyższej komiksowej półki, dla miłośników i smakoszy tego medium, ale też i dla wszystkich, którzy chcą znakomitej opowieści dotykającej tematów, które szczególnie teraz, w dobie coraz gorzej sytuacji na bliskim wschodzie i problemów świata z tym związanych, są niezwykle ważne.

Mały ludzik przemierzający nieprzyjazne zakątki naszego globu powraca. Po wizycie w Korei oraz w Birmie jedzie do Jerozolimy. Ten ludzik to Guy Delisle.

Delisle do Jerozolimy pojechał z całą swoją rodziną. Właściwie to rodzinę zabrała tam żona rysownika Nadege, która pracuje w Lekarzach bez Granic. Rolą Guy’a jest - jak sam to określa - bycie kurą domową i niańczenie dzieci: Louisa oraz Alice. Ale oczywiście Delisle nie byłby sobą, gdyby nie zabrał szkicownika. Wszak będzie miał mnóstwo okazji do oglądania świętego miasta, gdzie Bazyliką Grobu Pańskiego opiekują się przedstawiciele kościołów etiopskiego prawosławnego, ormiańskiego apostolskiego, rzymskokatolickiego, greckiego prawosławnego, koptyjskiego ortodoksyjnego oraz syryjskiego ortodoksyjnego, zaś kluczy do świątyni od pokoleń strzeże ta sama rodzina muzułmańska.

Ta mieszanka daje się we znaki od razu po wylądowaniu. „Szalom” czy „Salam Alejkum”? Co jest bardziej wskazane na powitanie? Daje też się we znaki, gdy o poranku – już w mieszkaniu, które stanie się jego przystanią - z pobliskiego minaretu rozlega się nawoływanie muezina. Wszak obok siebie mieszkają i ortodoksyjni Żydzi, i muzułmanie. Obok siebie chodzą kobiety w hidżabach i kwefach oraz mężczyźni w jarmułkach na głowie. Obok siebie znajdują się sklepy chrześcijańskie (zamknięte w niedzielę), muzułmańskie (zamknięte w piątek, nie kupi się u nich też alkoholu) i żydowskie (zamknięte w sobotę). Obok siebie istnieją dzielnice żydowskie i muzułmańskie. Wreszcie istnieje mur dzielący kraj na pół oraz strzeżone checkpointy, którymi można przedostać się na jego drugą stronę.

Delisle Jerozolimę odkrywa przez rok. W przeciwieństwie do turysty, który wpada do Izraela raptem na kilka- kilkanaście dni, może powoli spacerować po mieście, zaglądać w jego kolejne zakamarki, odkrywać miejsca, gdzie nie staje stopa wycieczkowiczów. A później zabiera tam żonę i dzieciaki. Jak do uroczej kafejki, z której rozciąga się niezwykły widok na miasto. Siadając za kółkiem samochodu uczy się topografii miasta. Uczy się jej przemierzając ze szkicownikiem (czasem, żeby nie prowokować partoli zamiast rysować robi tylko szybkie zdjęcie) pod pachą. Uczy się też kalendarza, jakim żyje Jerozolima. Miasto, którego rytm odmierzają Ramadan, Jom Kippur, Sukkot, Szabat, Pascha…

Dużo miejsca autor poświęca tzw. murowi separacji. Kiedy ktoś z bohaterów pod koniec pobytu przegląda jego szkicownik, okazuje się, że Delisle jakoś szczególnie upodobał sobie jego rysowanie. Nie dziwię mu się. Będąc w Berlinie chciałem dotknąć tego, co z muru zostało. Tak samo w Nikozji – „zielona linia” była dla mnie czymś niezrozumiałym, ale i fascynującym. Podobnie patrzy na mur Delisle. Nie rozumie go (wymowny jest kadr z napisem na murze „I love WARhol”), nie rozumie napięcia, jakie powstaje po jego obu stronach. Ale przebywa przy nim. Obserwuje dzieciaki biegające obok z plastikową bronią. Obserwuje żołnierzy – i tych przy murze, i tych kontrolujących osoby w miejscach publicznych. Obserwuje miejsca – na żywo - gdzie dochodziło do zamachów. Albo - w telewizji - kadry ze strefy Gazy, którą właśnie bombarduje izraelska armia…

W „Kronikach jerozolimskich” nie dostaniemy zbyt wielu obrazków znanych z przewodników turystycznych. Owszem - Delisle rysuje Górę Oliwną czy Starą Jerozolimę. Ale znacznie ciekawsza jest ta Jerozolima, która dzieje się gdzieś obok. Jerozolima też trochę umowna, bo pod hasłem tym kryje się również Tel Awiw, Ramallah, Hebron i Betlejem. Z tym ostatnim miejscem wiąże się jedna z ciekawszych obserwacji Guy’a. Zestawiając obok siebie dwa kadry – na pierwszym widzimy świętą rodzinę w stajence, na drugim mur i dodając podpis, że z pierwszym obrazkiem w głowie do Betlejem jedziemy, z drugim wracamy – pokazuje, jak blade mamy pojęcie o Bliskim Wschodzie.